ჯერ ისევ ცოცხალი

ბოლო წლებია სხვადასხვა კვლევა ცხადყოფს, რომ საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევა სიღარიბე და ეკონომიკური პრობლემებია. ადამიანების დიდ ნაწილს ხელი არ მიუწვდება სხვადასხვა სიკეთეებზე, იქნება ეს განათლება, სამსახური რომელიც მათ შრომას სათანადოდ აანაზღაურებდა თუ სხვა რესურსებზე. ყველა ეს სიკეთე მოსახლეობის მცირე ჯგუფისთვის არის ხელმისაწვდომი.

გარდა იმისა რომ სოციალურ-ეკონომიკური უთანასწორობა თვალსაჩინოა ქვეყნის შიგნით, ამ პრობლემის მიმართება საერთაშორისო მასშტაბზეც შეიძლება, სადაც საქართველო როგორც პერიფერიული სახელმწიფო არათანაბარ პირობებშია სხვა, უფრო მდიდარ ქვეყნებთან.

უთანასწორობის დანახვა და განხილვა ბევრი მიმართულებით შეიძლება როგორც ლოკალური, ასევე გლობალური მასშტაბით. სწორედ ამიტომ ჩვენი სპეციალური პროექტისთვის – “სოციალურ-ეკონომიკურ უთანასწორობაზე კინოს მედიუმით” ოთხი განსხვავებული ავტორი შევარჩიეთ და თემის სხვადასხვა პრიზმიდან განხილვა ვთხოვეთ.

პროექტის მესამე ეპიზოდში მკვლევარი ალექსანდრა აროშვილი სოციალურ უთანასწორობის სტრუქტურულ მიზეზებზე საუბრობს. ხშირ შემთხვევაში ის ინდიკატორები, რომლითაც სოციალურ უთანასწორობას ზომავენ, არ ასახავენ იმ რთულ სისტემებს და მოვლენებს რომლებიც შეიძლება მას განაპირობდნენ. ალექსანდრა იმ კავშირსა და ჯაჭვზე საუბრობს რომელიც ხშირ შემთხვევაში ნაკლებად შესამჩნევია.

ამ თემაზე ასევე შეგიძლიათ უყუროთ ვიდეოს რომელიც ალექსანდა აროშვილთან პროექტის ფარგლებში ჩავწერეთ

ავტორი: ალექსანდრა აროშვილი

„უბედურება, თავისი არსით, უტყვია. უბედურები მდუმარედ ივედრებიან, მიენიჭოთ სიტყვები, რომლებითაც სათქმელის გამოთქმას შეძლებდნენ. არსებობს ეპოქები, რომლებშიც მათ არ ეძლევათ ის, რასაც ითხოვენ. სხვა შემთხვევებში მათ ეძლევათ სიტყვები, მაგრამ ეს სიტყვები არასწორადაა შერჩეული, რადგან მათთვის, ვინც ამ სიტყვებს არჩევს, უცხოა უბედურება, რომლის გამოთქმასაც ცდილობენ.

…იმათში, რომელთაც მეტისმეტად მრავალი დარტმა მიენიჭათ, თითქოს მოკვდინებულია გულის ის ნაწილი, რომელსაც მინიჭებული ტკივილი განცვიფრებისგან აყვირებს. მაგრამ ის არასდროსაა ბოლომდე მკვდარი. მას უბრალოდ ყვირილის ძალა აღარ შესწევს. ის ყრუ და წყვეტილი კვნესის მდგომარეობაშია დამკვიდრებული. მაგრამ იმათშიც კი, ვისშიც ხელუხლებელია ყვირილის ძალა, ეს ყვირილი თითქმის ვერ ახერხებს, სიტყვებში გამოიხატოს.“

სიმონ ვეილი, პიროვნება და საკრალურობა, 1933 წ.

Შენიშვნა: (იგულისხმება  სიმონ ვეი (1909-1943) ფრანგი მოაზროვნე, ფილოსოფოსი.  ავტორი მას ტექსტში იხსენიებს  როგორც სიმონ ვეილი.)

ამ წერილით არ მოვყვები იმის მტკიცებას, რომ ადამიანების უბედური ყოფა, მათი განუხორციელებელი ოცნებები, არასრულფასოვანი ცხოვრება, შიმშილი, ავადმყოფობა, ძალადობა, იძულებითი ადგილმონაცვლეობა, დანგრეული ურთიერთობები და სხვა – მათი ბედისწერა არ არის. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ხშირად გვიწევს ამის მტკიცება, ეს მსჯელობა ჯერ კიდევ წინა საუკუნეების ანგარიშზეა. მეოცე საუკუნემ თუ რაიმე ბეჯითად ისწავლა თავისი წინამორბედისგან, სწორედ ცხოვრებისეული ტრაგედიების მიღმა სტრუქტურული ფაქტორების დანახვა და შესაბამის ცვლილებათა წარმოსახვა იყო, რომელთა სხვადასხვა, ხშირად ერთმანეთის გამომრიცხავი მცდელობებიც იქცა კიდეც მის ისტორიად. მაგრამ მეოცე საუკუნის ისტორია სამყაროს ფუნდამენტური ცვლილებისა თუ მოთვინიერებისკენ მიმართული პოლიტიკური და ტექნოლოგიური მცდელობების გარდა, იმედგაცრუების ისტორიაცაა; იმედგაცრუებისა, რომ უბედურების მიზეზად ბუნებრივი იერარქიის, ადამიანთა ბედისწერის თუ მათი ინდივიდუალური არჩევანის ნაცვლად სტრუქტურული მიზეზების დანახვა არ აღმოჩნდა საკმარისი ამ ტანჯვის დასასრულებლად. ეს საუკუნე უკმარისობის, ნაკლულობის, დანაკარგის გამოცდილებად იქცა: უკმარისობად იმისა, რომ სამყაროს ცვლილების შესაძლებლობის დასაბუთება ამ ცვლილებისთვის საკმარისი არ არის, ხოლო უბედურებით ვაჭრობა ახალ უბედურებებს იწვევს; დანაკარგად კი უკეთესი, პოტენციური სამყაროსი, რომლის განუხორციელებლობამაც მეოცე საუკუნის ბოლო წლებსა და უკვე მომდევნო საუკუნეში – საბოლოოდ გაამყარა ჩვენი ბედისწერის სტრუქტურული გარდაუვალობა. ჩვენი ბედისწერა კვლავ სიღარიბეა, ეს წერილი კი ერთგვარი ბალადა იმის შესახებ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტულ პოლიტიკურ, სოციალურ და ეკონომიკურ გადაწყვეტილებათა შედეგია, ეს ბედისწერა ამ გადაწყვეტილებათა მხოლოდ მატერიალური შედეგი არ არის და შესაბამისად, მხოლოდ მატერიალური ცვლილებებით, ის ვერ შეიცვლება.

ამ უკმარისობის შესახებ ჯერ კიდევ 1933 წელს წერდა სიმონ ვეილი, როცა ღარიბთა და უბედურთა ყრუ ტკივილს აღწერდა სამართლის ცნების თანშობილ უკმარისობასთან ერთად, როგორც სულიერ დამღას, რომელიც მდუმარების განსაკუთრებულ მდგომარეობას წარმოშობს. სხვა ნაშრომში, ვეილს ახსენდება სიტყვები ესპანური სიმღერიდან, რომლებიც, მისი თქმით, ასე გამოხატავს ჭეშმარიტებას: „თუ გინდა, უხილავი გახდე, არ არსებობს იმაზე უკეთესი გზა, ვიდრე გაღარიბებაა“. მხოლოდ სიყვარული ხედავს უხილავს – ამბობს ვეილი. სიტყვები, რომლებიც უბედურების გამოხატვას ცდილობს, კვლავ არასაკმარისია, სიყვარული კი, რომელმაც ეს სიტყვები უნდა იპოვოს, უფრო და უფრო შეშინებული და სუსტი – დღეს, როცა უბედურებისა და სიღარიბის თანამედროვე ბედისწერამ სულ სხვაგვარად დაიპყრო ადამიანთა სულები. დღეს, როცა უკვე ვიცით, რომ ერთმანეთის ბატონად არც ღმერთს და არც ბუნებას არ დავუყენებივართ, უთანასწორობა, როგორც უსამართლობის სასწორი, გაცილებით მტკივნეულია ჩვენი სულებისთვის – უკეთესი სამყაროსა და შესაძლებლობების გაცილებით მტკივნეული დანაკარგი, რომელსაც თან ახლავს უტყვი გლოვა და მელანქოლია.

ჩვენი ქვეყნის თანამედროვე ბედისწერასა და მის გამოუთქმელობაზე ფიქრისას – ბედისწერაზე, რომელიც ბოლო ათწლეულების კონკრეტულ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ გადაწყვეტილებათა შედეგია და, თავის მხრივ, უბედურების მრავალშრიან შედეგებს იწვევს, მეც მახსენდება გარკვეული სიტყვები სიმღერიდან, ოღონდ, ამჯერად 1983 წლის სუ რუს სიმღერიდან, რომელიც ახლებურად გვხვდება ჩინელი რეჟისორის, ძია ჟანგკეს 2006 წლის ფილმში „Still life“. ფილმი ამავე წელს დასრულებულ, მსოფლიოში ყველაზე გიგანტური (22, 500 მგვტ სიმძლავრის) ჰესის, „სამი ხეობის კაშხლის“ მშენებლობის ფონზე, დასატბორად განწირულ უძველეს ქალაქში ვითარდება, რომელსაც მოსახლეობა საკუთარი ხელით ანგრევს.

„ცის გარეშე, ვერ იქნება მიწა
 მიწის გარეშე, ვერ იქნება სახლი,
 სახლის გარეშე, არ იქნებოდი შენ

უშენოდ – მე ვერ ვიქნებოდი
რომ არ შეგეფარებინე, ასე ნაზად,
ასე ფრთხილად რომ არ დაგეცავი
რა იქნებოდა ჩემი ბედისწერა?“

შენ არ შეგიძლია პირის გაღება,
არ შეგიძლია, რამე თქვა
მაგრამ იცი, რა არის სწორი და არასწორი;
შენ არ შეგიძლია გამოთქვა, რას გრძნობ,
მაგრამ აგრძელებ ცხოვრებას.“ [1]

ძია ჟანგკეს ამ ფილმში, რომელშიც ორი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი პერსონაჟი – მეშახტე და მედდა სწორედ ნგრევის პროცესში მყოფ უძველეს ქალაქში ჩადიან, რათა მოძებნონ წლების უნახავი მეუღლეები, ერთდროულად შიშვლდება სტრუქტურულად განპირობებული ბედისწერის მიზეზშედეგობრიობა, ადამიანისა და გარემოს გაუცხოებული ურთიერთობა, უბედურების გამოუთქმელობა და სიცოცხლის განგრძობითობა, ისევე, როგორც ამავე სიმღერის ტექსტში, რომელიც ადამიანისა და გარემოს კავშირს ზრუნვის აუცილებლობასთან და სხვა სულიერ მოთხოვნილებებთან აერთიანებს. ამიტომ, სწორედ იმიტომაც, რომ საქართველოში გაბატონებული უბედურების – სიღარიბისა და სოციალური უთანასწორობის მრავალშრიანი ჯაჭვის აღსაწერად საჭირო სიტყვების მწვავე უკმარისობას როგორც არასდროს, ისე განვიცდი, ამ საქმისთვის მხოლოდ ისეთ სურათს თუ მოვიშველიებ, რომელიც ამბავს მდუმარებითა და გამოუთქმელობით, სიტყვების უკმარისობით ჰყვება – ამბავს ჯერ კიდევ ცოცხალი ადამიანებისა და გარემოსი, რომლებიც უბედურების მაწარმოებელი სტრუქტურებისთვის მხოლოდ და მხოლოდ ასათვისებელი ელემენტებია.

ფილმის ინგლისურენოვანი სათაურის ორაზროვნება – რომელიც ნატურმორტს ნიშნავს, ხოლო შეგვიძლია ვთარგმნოთ როგორც „ჯერ კიდევ ცოცხალი“, მნიშვნელოვან მინიშნებას გვაძლევს „მკვდარი ბუნების“ ჯერ კიდევ ცოცხალი ყვირილის შესახებ, რომელიც ფილმის ნელი მსვლელობით გამოიხატება, მდუმარედ და უსიტყვოდ, მაგრამ  მრავლისმეტყველად. მეორე მხრივ, ჟანგკეს ამ ფილმს ვიმოწმებ, ასევე, არა როგორც მხოლოდ მხატვრულ მეტაფორას, არამედ, როგორც პირდაპირ პარალელს – გამეფებული უბედურების გამომწვევი იმ მიმდინარე პოლიტიკის საილუსტრაციოდ, რაც საქართველოში უკანასკნელ წლებში სწორედ მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების მეშვეობით ხორციელდება, მათ შორის, მნიშვნელოვანწილად სწორედ  ენერგეტიკის სექტორში და რაც პირდაპირ მონაწილეობს სიღარიბის ჯაჭვის წარმოქმნასა თუ განახლებაში.

რა არის სიღარიბის ჯაჭვი? რა განსაკუთრებული მახასიათებლები აქვს თანამედროვე სიღარიბეს და სოციალურ უთანასწორობას, რომლებიც ისეთივე უხილავი და გამოუთქმელია, როგორც ჭეშმარიტი უბედურება?

სიღარიბეს და სოციალურ უთანასწორობას ძირითადად რაოდენობრივი მდგენელებით, შემოსავლებისა და ცხოვრების დონის მიხედვით ითვლიან და აანალიზებენ. შედარებით მარგინალური, თუმცა მეტად სტრუქტურული მიდგომები, მაგალითად სიღარიბის კლასობრივი ანალიზი სიღარიბეს კაპიტალისტური სისტემისთვის განუყოფელ, შინაგან მახასიათებლად განიხილავს, ხოლო სოციალურ უთანასწორობას კაპიტალის – როგორც კონცენტრირებული სიმდიდრის დაგროვების შედეგად გარდაუვალად ზრდად ფენომენს. ამ ზრდას შემაკავებელი არ აქვს, თუ დაგროვილი სიმდიდრე სხვადასხვა რედისტრიბუციული მექანიზმებით არ გადანაწილდა სახელმწიფოს ჩარევის შედეგად. თუმცა, სამყაროში, რომელშიც ახლა ვცხოვრობთ – რომელშიც სახელმწიფო საერთოდ ქრება, კეთილდღეობის სისტემების უკანასკნელი ნარჩენები – ინგრევა, უფსკრული მდიდრებსა და ღარიბებს შორის კი აქამდე ისტორიულად უპრეცედენტო ნიშნულს აღწევს, არც მხოლოდ სიღარიბისა და უთანასწორობის რაოდენობრივი მაჩვენებლებია ადეკვატური სოციალური და ეკონომიკური უსამართლობის სრული სურათის აღქმისათვის და, სამწუხაროდ, აღარც მშრალი მარქსისტული ანალიზი, რომელიც ამ ფენომენების მიმდინარე, გართულებული ბუნების აღქმისა და მათთან გამკლავების პოლიტიკის წარმოებისთვის სრულფასოვან ინსტრუმენტებს ვეღარ გვთავაზობს.

სიღარიბისა და თანამედროვე სოციალური უბედურების სრული სურათის მოხელთების ამ შეუძლებლობას ამყარებს ის თემატური დაყოფაც, რომელიც სიღარიბესა და სოციალურ მობილობასთან დაკავშირებულ საკითხებს აცალკევებს სხვადასხვა სფეროდ და განიხილავს, როგორც უბრალოდ სოციალურ ფენომენთა ერთობლიობას. ამ ფენომენებს შორის კავშირების აღიარების მიუხედავად, რეკომენდაციებისა და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების ნაწილში, როგორც წესი, მუშავდება მხოლოდ ცალკეული გამოსავლები, რასაც ახალისებს, მათ შორის, კრიტიკულ მკვლევართა და საერთაშორისო ორგანიზაციათა მნიშვნელოვანი ნაწილი. ერთი შეხედვით უწყინარი შრომის ეს დანაწილება, მეორე მხრივ, ჩვენს გაუცხოებასაც ემსახურება ჩვენივე მდგომარეობიდან: ამ მიდგომის მიხედვით, შრომა და მასთან დაკავშირებული საკითხები შრომითი ურთიერთობების სფეროა, სიღარიბე და უმუშევრობა – სოციალური შემწეობის და დასაქმების პოლიტიკის, ეკოლოგიური კატასტროფები – ეკოლოგიის, საინვესტიციო პოლიტიკა – ეკონომიკური ზრდის, ინფრასტრუქტურული პროექტები – განვითარების; გავალიანება, მიგრაცია, ადგილმონაცვლეობა და სხვა ფენომენები კი ინდივიდუალური პასუხისმგებლობებისა და გადაწყვეტილების საკითხებია, ან, საუკეთესო შემთხვევაში, თანამედროვე სოციალური ანთროპოლოგიის კვლევის საგანი.

სინამდვილეში, რამდენადაც დაუნაწევრებელია ჩვენი მთლიანი ცხოვრება და შეუძლებელია ის სხვადასხვა სფეროებად დაყო და ერთმანეთისგან გათიშო, იმდენადვე შეუძლებელია, რომ სხვადასხვა, ცალკეული გამოსავლების მოძებნით ჩაახშო ის ღრმა და ყრუ ტკივილი, რომელსაც სისტემური უსამართლობით განვიცდით. სინამდვილეში, ამგვარი დანაწევრებით იფარება სრული სურათი, როგორც ამ მდგომარეობიდან გამოღწევის დაუსრულებელ მცდელობათა ციკლი – სიღარიბის მთელი ჯაჭვი, რომელსაც განვითარების თანამედროვე მოდელები წარმოშობს. ეს ჯაჭვი დღეს მსოფლიოში მცხოვრები ადამიანების უმრავლესობის ცხოვრებისა და იმ გარემოს კრიზისის თითოეულ ასპექტს მოიცავს, რომელშიც ისინი ცხოვრობენ; ისევე, როგორც მათი გადაადგილების დინამიკას, ახალ გეოგრაფიას. ამ ასპექტების ერთმანეთთან მიზეზშედეგობრივად დაკავშირებით, ჩვენ ვხედავთ სიღარიბის არამხოლოდ მატერიალური, არამედ მენტალური და საზოგადოებრივი შედეგების ერთობლიობასაც, როგორც თანამედროვე ეკონომიკური წესრიგის მრავალშრიან პირმშოს, როგორც თანამედროვე ბედისწერას, რისი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელიც იძულებითი ადგილმონაცვლეობებია.

ერთი შეხედვით შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ამ ჯაჭვს ამხელს კაპიტალის შეცვლილი გლობალური გეოგრაფია, ტრანზიცია ინდუსტრიული წარმოებიდან ფინანსიალიზაციამდე, ისევე, როგორც, ადამიანთან იძულებით ადგილმონაცვლეობებს ამხელს მიმდინარე მიგრანტთა კრიზისი. ამ ცვლილების ერთ-ერთი საცეციც სწორედ მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტები და მათ მიერ გამოწვეული ადგილმონაცვლეობებია – განდევნა, გავალიანება, ჩანაცვლება, მიგრაცია, ექსპლუატაცია, უსახლკარობა, ძალადობა – ფულის გაბატონების ლოგიკა, რომელიც ყიდის ქალებს და ბავშვებს, ამონებს კაცებს და ანგრევს ბედის განხორციელების შესაძლებლობას – წყვეტს ადამიანურ კავშირებს, როგორც ეს ჟანგკეს ფილმშია. აქ განსაკუთრებით ემოციურია ფილმის ენა, რომელიც ამბავს თითოეული ზემოთჩამოთვლილი პრობლემის დასახელების ან პირდაპირი ჩვენების გარეშე მოგვითხრობს. ამ დაუსახელებლობის საიდუმლო თითქოს სწორედ იმის გამოცნობაშია, რომ ეს უფრო დიდი გრძნობაა უსახლკარობისა, ვიდრე თავზე ჭერის არქონა, რომ ეს თანამედროვე ადამიანის გაუცხოებული ურთიერთობაა გარემოსთან, მისი გაუცხოებული საცხოვრებელია დედამიწაზე, რომელიც ამავე წესრიგისთვის მხოლოდ მინერალებით სავსე მიწა ან დასაგუბებლად გამზადებული წყალია.

ჩვენს ქვეყანაში, სიღარიბისა და სოციალური უთანასწორობის ამ ჯაჭვს, ბოლო წლებში, ყველაზე უკეთ საქართველოს ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთი წამყვანი მიმართულება და მისი შედეგები აღწერს. მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტებით ინვესტიციების მოზიდვის პოლიტიკა, რომელთათვისაც ქვეყანა საერთაშორისო კონკურენციაში მაქსიმალურად კაბალური პირობების შეთავაზებით ერთვება – ერთეულებისთვის გარემოსა და რესურსების ველურ ათვისებასა და  გამოყენებას გულისხმობს, ქვეყანაში მინიმალური სარგებლის დატოვების გარეშე. ინვესტიციისთვის, ამ ერთჯერადი ფინანსური სარგებლისთვის, რომელიც, ძირითადად მხოლოდ ფურცელზე, რაოდენობრივად ჯამდება ხოლმე ეკონომიკურ ზრდაში, ჩვენ ვგეგმავთ და ვახორციელებთ პროექტებს, რომლებიც არამხოლოდ ეკონომიკურად და სოციალურად გაუმართლებელია, არამხოლოდ ანტისახელმწიფოებრივია და ხშირად სწორედ ენერგეტიკული უსაფრთხოებისთვისვეა ზიანის შემცველი, არამედ შეიცავს გარემოსთან დაკავშირებულ მწვავე რისკებსაც, რის შედეგადაც არამხოლოდ საპროექტო არეალები ზიანდება, არამედ საფრთხე ექმნება მიმდებარე ტერიტორიებს  და მასზე დასახლებულ მოსახლეობებს, რომელთათვისაც შეუძლებელი ხდება თავიანთ საცხოვრებელ გარემოში ცხოვრება. ამის ნათელი მაგალითია შუახევი აჭარის რეგიონში, ადგილი, სადაც ჰიდროელექტროსადგური დაახლოებით ისეთივე დამორჩილებითა და ტოტალური ძალაუფლების განხორციელებით აშენდა, როგორი უტყვი მელანქოლიაც  ჟანგკეს ფილმს დასდევს.

თანამედროვე ტოტალური ძალაუფლების მსხვერპლად ყოფნის ამ ბედისწერას, საქართველო უკვე ათწლეულებია, შესაშური მონდომებით იზიარებს. ჩვენ ჩავატარეთ ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური ნეოლიბერალური ექსპერიმენტი პოსტ-საბჭოთა სივრცეში, რისი საკანონმდებლო, ინსტიტუციური, იდეოლოგიური თუ კულტურული საყრდენებიც კვლავ მტკიცე და ურყევია, ხოლო შედეგები უფრო და უფრო მძიმე და ინტენსიური. განვითარების ამგვარი პოლიტიკის შედეგად, ჩვენ მივიღეთ სიღარიბისა და უთანასწორობის შეუქცევადი ჯაჭვი, რომელიც ჩვენი ცხოვრების თითქმის ყველა ეტაპსა და გადაწყვეტილებაში მონაწილეობს, სასიცოცხლო გარემომ კი, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, მიიღო უხეში და გამოუსწორებელი ზიანი, რომელიც დამატებით ეკოლოგიურ, ეკონომიკურ და სოციალურ კატასტროფებს წარმოშობს აწმყოსა და მომავალში. უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, საქართველოში ჩამოყალიბებული ეკონომიკური და საინვესტიციო პოლიტიკა, საგადასახადო და რეგულაციური სისტემა, შრომის ბაზრისა და დასაქმების სტრუქტურა და მახასიათებლები; პრივატიზაციაზე დაფუძნებული ეკონომიკა და სოციალური პოლიტიკა; შინამეურნეობებიდან ფინანსების თუ უძრავი ქონების ამოღებაზე ორიენტირებული საბანკო და ფარმაცევტული სექტორი, კაპიტალის ბაზარზე ორიენტირებული საპენსიო რეფორმა და სხვა მრავალი – წარმოშობს არამხოლოდ არაპროდუქტიული და სპეკულაციური ეკონომიკური სექტორების წილის ზრდას, ხელფასებისა და სამუშაო პირობების პრობლემას, არასაკმარის შემოსავლებსა და ჯიბიდან დანახარჯების ზრდას; არამედ მწვავე საბინაო პრობლემას, ჯანდაცვასა და განათლებაზე ხელმისაწვდომობის პრობლემას, გავალიანებას, უსახლკარობას, ეკოლოგიურ კატასტროფებს და გარემოს დაბინძურებას, რაც, შემდეგ, თავის მხრივ, იწვევს შიდა თუ გარე მიგრაციებს, ჯანმრთელობის მდგომარეობების გაუარესებას, ატიპიურ მძიმე შრომას და სხვა მოვლენებს, რითაც  თავიდან აახლებს ზემოთნახსენებ ჯაჭვს.

მაგრამ ეს ყველაფერი ასევე წარმოშობს კონტროლის, დაშინების, ძალადობის, ჩაგვრისა და დამორჩილების ახალ, კოლექტიურ და ინდივიდუალურ პრაქტიკებს; ტკივილისა და უსამართლობის ახალ შეგრძნებებს, ამ ყველაფრის შედეგად კი ჩვენს სრულ დეჰუმანიზაციასა და ბრძოლის უუნარობას, ცვლილების რწმენის შეუძლებლობას. ამ ჯაჭვში მოქცეულებს, ჩვენ – სტუდენტებს, მშრომელებს, უმუშევრებს, დიასახლისებს, პენსიონერებს, სოფლად მცხოვრებ ადამიანებს, მიგრანტებს – სოციალური მობილობის განხორციელების მცდელობები კიდევ უფრო გვაღარიბებს და კიდევ უფრო ადვილად ჩანაცვლებადს გვხდის იმ დღის წესრიგის ძალაუფლების წინაშე, რომლისთვისაც ზემოთჩამოთვლილი მოვლენები სრულიად უხილავია და რომელიც მმართველი პოლიტიკური (ეკონომიკური) კლასის და მისი მედიის ხელშია.

როდესაც „შუახევიჰესის“ ჰიდროელექტროსადგურმა ადამიანების სახლებს შეუქცევადი დაზიანება მიაყენა, გამოიწვია წყალზე ხელმისაწვდომობის შემცირება, ნიადაგების ეროზია და სხვა კატასტროფები, ადამიანების ნაწილს იძულებითი ადგილმონაცვლეობა მოუწია. დღეს არაერთი ასეთი ოჯახი ცხოვრობს ბათუმთან ახლოს მდებარე თვითნებურ, უსახლკაროთა დასახლებაში და თავს ძირითადად თურქეთში გადასვლით, ჩაისა და თხილის საკრეფად უმძიმესი შრომით ირჩენს,  მათ შორის ქალები და არასრულწლოვანი ბავშვები. ნაწილი, რომელმაც არ დატოვა სოფელი, დღესაც ეკოლოგიური კატასტროფის საფრთხის ქვეშ იმყოფება. სახელმწიფოს მიერ შეთავაზებული კომპენსაცია, რომელიც მათ მხოლოდ ბუნებრივი კატასტროფის მომავალ მსხვერპლად განიხილავს, სრულიად არასაკმარისია იმისთვის, რომ ადამიანმა სხვაგან საცხოვრებლის შეძენა ან სრულფასოვანი ინტეგრაცია მოახერხოს, კომპანიას კი საერთოდ აცილებული აქვს პასუხისმგებლობა.  მიგრირებული ოჯახები ძირითადად უახლოეს ქალაქებში ხვდებიან და უფრო მეტად წყდებიან მიწებზე, ტყეებზე, წყალზე, საქონელზე წვდომას, უფრო მეტად ხდებიან დამოკიდებული მხოლოდ მონეტარულ შემოსავლებზე, ვალიანდებიან და ბოლოს ქვეყანას ტოვებენ. შიდა და გარე მიგრაციების შედეგად ხდება ოჯახების დეზინტეგრაცია, ერთმანეთისგან დაშორება, ადამიანური ურთიერთობების დეგრადაცია. უნდა ითქვას, რომ შუახევი მხოლოდ მაგალითია – იგივე ხდება წიაღისეულის მოპოვების სექტორში –  ჭიათურასა და საქართველოს სხვა ქალაქებშიც. თუმცა, შუახევის მაგალითი თვალსაჩინოდ გვაჩვენებს, როგორ გადადიან ადამიანები სიღარიბის ერთი რგოლიდან მეორეში და საბოლოოდ, ტოვებენ ქვეყანას: ასე მონაწილეობს საქართველოში მსხვილი ინფრასტრუქტურული, და განსაკუთრებით, ენერგეტიკული პროექტები შეუქცევად გაღარიბებაში და მძიმე სოციალური კვლავწარმოების კრიზისში. აქ ასევე ჩანს, როგორა უკავშირდება ერთმანეთს ეკონომიკური და საინვესტიციო პოლიტიკა, ენერგეტიკის სექტორი, მოპოვების სექტორი, გარემოს კრიზისი, ეკოლოგია, ეკომიგრაცია, ქალაქში ურბანიზაცია, უმუშევრობა და უპერსპექტივობა, სახელმწიფოს განდგომილობა, უსახლკარობა, გავალიანება, მძიმე შრომა მეზობელ ქვეყნებში, უკანონო დასახლებებში ცხოვრება და საბოლოოდ მიგრაცია. ეს ჯაჭვი წარმოშობს აბსოლუტური უმწეობისა და სულიერი მიუსაფრობის შეგრძნებას, რომელსაც ვერაფერი დაუპირისპირდება; შეგრძნებას უადრესატობის, ადგილის, სადაც სახელმწიფო აღარ არის, სადაც აღარ არის საცხოვრებელი გარემო. თუ არ იქნება მიწა და ცა, თუ არ იქნება სახლი, და ამ სახლში არ იქნება სხვა, შენი საყვარელი ადამიანი, თუ არ შეგიფარა სახელმწიფომ და მან არ იზრუნა შენზე, მაშინ რა არის შენი ბედისწერა? განურჩევლად იმისა, თუ რომელ კულტურაში ვცხოვრობთ, ერთი და იმავე პოლიტიკური და ეკონომიკური გადაწყვეტილებების შედეგები სტრუქტურულად ყველგან ერთია, რადგან ერთია მიზანი და ამ მიზნის მისაღწევად ადამიანებთან და გარემოსთან დამოკიდებულება. ადამიანები და გარემო უხილავია; ის, რაც ხილული და გამოთქმულია ჟანგკეს ფილმშიც და ყოველდღე ჩვენს ტელეეკრანებზე, ასევე ერთი და იგივეა: შემოდის რომელიმე ინვესტორი, გაანათებს ხიდს და იტყვის, რომ ეს მისი ბოლო პროექტია – მრავალმილიონიანი. რასაც ტელეეკრანებზე ვერ ვხედავთ, მაგრამ ფილმში ვხედავთ უხმოდ, არის ადამიანთა რიგები მძიმე ჩანთებით, რომლებიც თავიანთ ადგილსამყოფელს ტოვებენ და არ იციან სად მიდიან, არ იციან, როგორი იქნება მათი ბედისწერა.

წლების წინ წასული მეუღლის ძებნისას, ქალაქის მუნიციპალიტეტში მისულ მეშახტეს ადგილზე მოსახლეობის კომპენსაციის შესახებ საუბრები ხვდება – მუნიციპალიტეტის წარმომადგენელთან, რომელიც ამ ადამიანებს ვერაფერს უპასუხებს, რადგან ის მართლაც არ არის ადრესატი. უადრესატობა, სახელმწიფოს არყოფნა – თანამედროვე უთანასწორობის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელია. ერთი შეხედვით, სახელმწიფოს არყოფნა და უთანასწორობის ზრდა ნეოლიბერალური განვითარებისთვის დამახასიათებელი ფენომენია, ფილმი კი ჩინეთის ეკონომიკას ეხება და უფრო მეტიც, ჯერ კიდევ მაოს დროინდელ დაპირებას უზარმაზარი კაშხლის შესახებ, რომელიც ჩინეთის სახელმწიფოს ეკონომიკური სიძლიერის სიმბოლო გახდებოდა. რატომ ჩინეთი, რომელშიც სახელმწიფო არათუ ქრება, არამედ დღეს ყველაზე ძლიერია? იმიტომ, რომ აქ საუკეთესოდ ერწყმის ერთმანეთს კაპიტალისტური და ცრუ კომუნისტური (მოდერნული, ინფრასტრუქტურული) დაპირებები. Რატომ ცრუ? იმიტომ, რომ სადაც ადამიანი ასეთი ჩანაცვლებადია, კომუნიზმი ვერ გაიმარჯვებს: „თანამედროვე კაპიტალიზმის გლობალური დომინაცია ჩინური კომუნისტური პარტიის არსებობაზე დგას, რომელიც დელოკალიზებულ კაპიტალისტურ საწარმოებს – იმისთვის, რომ შეამცირონ საკუთარი ხარჯები, იაფი მუშახელით ამარაგებს და მშრომელებს თვითორგანიზების უფლებას ართმევს“. [2]

რატომ მაინცდამაინც ჰესი? ერთი შეხედვით, ენერგეტიკა ცალკე სექტორია, რომელიც ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდას მიყვება და შესაბამისად, ის საერთო სიკეთე ან აუცილებელი ინფრასტრუქტურა უნდა იყოს. მაგრამ მას შემდეგ, რაც მსხვილი ინფრასტრუქტურული, მათ შორის ენერგეტიკული პროექტები განვითარებად ქვეყნებში მთავარი ინვესტიციის წყაროდ იქცა, ჰესები იქცა იმგვარი „შენების“ სიმბოლოდ, რისთვისაც დაუსაბუთებელი ნგრევა და სიკვდილია საჭირო. ასეთი პროექტები დღეს გაცილებით კომპლექსურად ამხელს უთანასწორობის თანამედროვე ბუნებას, ვიდრე შემოსავლებს შორის სხვაობათა დაუსრულებელი კალკულაცია: ისინი ამხელს ადამიანების, ქალაქების, სოფლების უხილაობას და მტკივნეულ ადგილმონაცვლეობებს, მდგომარეობას, როცა არამხოლოდ მშობლიური ადგილის დატოვებაა გარდაუვალი, არამედ იმის წინასწარ ცოდნაც, რომ სადაც წახვალ, უფრო ღარიბი იქნები. ეს გარდაუვალი, დაღმავალი გაღარიბების გზაა. მეშახტეს – ჟანგკეს ფილმიდან, რომელიც ფილმის ბოლოს შახტაში, სიცოცხლისთვის საშიშ შრომაში ბრუნდება, სამუშაოდ იმ ქალაქის სხვა მაცხოვრებლებიც მიყვებიან, რომელთა გარემოც იტბორება და ისინი ამას აკეთებენ გაფრთხილების მიუხედავად – გაფრთხილების, რომ შეიძლება, შახტიდან ცოცხლები ვეღარ ამოვიდნენ.

მაშინ, როცა დღის წესრიგი სრულიად სხვაა, ჩვენი ცხოვრება სხვა არაფერია, თუ არა გრძელი გზა იმედის ძებნის თავგადასავლისკენ – მიგრაციისკენ, როგორც ბოლო რგოლისკენ ამ ჯაჭვში, რომლის მეორე მხარეს მხოლოდ მსხვილი ინვესტორები არიან. ადგილები კი, სადაც მივდივართ, ყველა ერთმანეთს ჰგავს – ყველა დასატბორი ტერიტორია, ყველა ასათვისებელი სივრცე, ყველა ხეობა ერთნაირად ლამაზია, ყველა დაქვემდებარებული ადამიანი ერთნაირად უტყვი. ყველა ქალაქი, ყველა შენობა – ერთმანეთს ემსგავსება ნგრევის პროცესში და სწორედ აქ ხდება გარემო ისეთივე ჩანაცვლებადი, როგორც ადამიანი. თუ არ იქნება მიწა, არ იქნება სახლი; თუ არ იქნება სახლი, არ იქნები შენ – თუ შენ არ იქნები, მეც არ ვიქნები – რადგან ამ ნანგრევებში სიყვარულის ადგილი აღარ არის, და ჩვენ სამუდამოდ ვართ ერთმანეთს დაშორებული. რას იტყოდა ქალი, რომელსაც ფილმში მეშახტე ეძებს, საკუთარი უბედურების გამოსათქმელად სიტყვები რომ ჰქონოდა? რას იტყოდა მედდა, რომელიც წლების წინ წასულ საკუთარ ქმარს ეძებს? როცა მე და ჩემი 16 წლის ქალიშვილი სამუშაოდ სხვაგან მივდივართ, უკეთესი ყოფის საძებნელად, ან როცა იგივე მიზეზით შენ მიდიხარ ჩვენგან, ჩვენ სამუდამოდ ვართ ერთმანეთს დაშორებული… მაგრამ მხოლოდ მატერიალურად დაშორებით, სულები ერთმანეთს ვერ დაშორდება. ამიტომ, ჩვენ ერთმანეთის ძებნა გვიწევს ამ ნანგრევებში, ერთმანეთის პოვნის იმედის გარეშე“.

ორი ადამიანი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ეძებს მეორე ადამიანს და ეს ძებნა ზღაპრული თავგადასავლის მსგავსია – გზა, რომელსაც გადიხარ, რათა დარჩე ადამიანად, დარჩე ჯერ კიდევ ცოცხლად. ამ გზის გავლის საუკეთესო მეტაფორა სწორედ ძებნაა და სიარული, ადგილმონაცვლეობა ამ ძებნის პროცესში, როგორც გარდამტეხი თავგადასავალი. ძებნა უიმედობიდან იწყება, მაგრამ ის სწორედ იმედის, სიყვარულის და სახელმწიფოს ძებნაა ერთდროულად. ეს არის თავიდანვე შეგუება იმისადმი, რომ შეიძლება ვერაფერი იპოვო, მაგრამ თავად ეს პროცესია აუცილებელი, როგორც ადამიანად დარჩენის შესაძლებლობა. ის, რაც ჟანგკეს ორ პერსონაჟს ასეთი ძებნის გზაზე ხვდება, სხვა არაფერია, თუ არა სიღარიბის და სოციალური უთანასწორობის სამყარო და მისი სხვადასხვა შედეგები. ამ შედეგებს შორისაა მათი სულიერი უსახლკარობაც, დანაკარგის ძებნა გლოვის პარალელურად, მყვირალი მელანქოლია, როგორც ბრძოლა სიცოცხლისთვის თითქმის მკვდარ გარემოში. მეშახტე უერთდება დანგრევის ეკიპაჟს დასატბორ ქალაქში, ცოლის საპოვნელად, შემდეგ კი მის გამოსახსნელად შახტაში ბრუნდება, სადაც მას ნგრევის ეკიპაჟის მუშები მიყვებიან.  შენ კვლავ ცოცხალი ხარ და ჯერ ისევ უნდა გადარჩე, მიუხედავად იმისა, რომ შენი ბუნება – შენი ადამიანური ბუნება, მხოლოდ მკვდარი ნატურმორტია მათთვის, ვისთვისაც შენ ისეთივე ადვილად ჩანაცვლებადი ხარ – როგორც მუდმივად ცვალებადი საქონელი წარმოებაში, როგორც თინეიჯერი, რომელსაც ფილმში მეშახტე უმეგობრდება: რომელიც ჯერ პროდუქტების ჩანთაში დევს, შემდეგ კი სამუშაო ადგილზე კვდება. ჯაჭვი არ მთავრდება – ერთი სამუშაოდან მეორემდე, ერთი ადგილიდან – მეორემდე, ერთი განსაცდელიდან – მეორემდე, ერთი ტანჯვიდან – მეორემდე, უარესიდან – უარესამდე. ჩვენი სიცოცხლისუნარიანობა სწორედ უკეთესი სამყაროს, უკეთესი ურთიერთობების, სულის გადარჩენის ძებნაშია ამ ჯაჭვის მიუხედავად, რადგან სიცოცხლე გრძელდება მაშინაც, როცა ბოლომდე უხილავი ხარ – სიცოცხლე გრძელდება იმის განურჩევლად, თუ რამდენად გაუსაძლისი შეიძლება იყოს ის. ჩვენი ბუნება ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე მკვდარი. ის ვერ გახდება ნატურმორტი, რადგან ჩვენ ჯერ კიდევ ვეძებთ ერთმანეთს, ეს ძებნა კი – ძებნა მეორე ადამიანის, მისთვის ცხრა მთის გადავლა, ეს საბედისწერო თავგადასავალი, იმავდროულად სახელმწიფოს ძებნაცაა – ჩვენი ერთადერთი შესაძლო შემფარებლის ამ სისტემის ტოტალური ძალაუფლებისგან.

სიღარიბე შემოსავლების ნაკლებობა არ არის, ის ფულის რაოდენობით ან ცხოვრების სტანდარტით არ იზომება. სიღარიბე – დამორჩილების ხარისხია, უიმედობის მდგომარეობა და შენზე ბატონობის ტოტალური ძალაუფლების შეგრძნებაა. ეს არის მდგომარეობა, როცა იცი, რომ შენ სიტყვას ძალა არა აქვს, წინააღმდეგობა განწირულია, როცა ყველაფერი გარშემო მხოლოდ იმას გასწავლის, როგორ აკეთო ფული და მხოლოდ ერთ რამეს გეკითხება – რა გაქვს გასაყიდი, რა გაქვს ჯიბეში? [რა საქონელს ფლობ] – ამ საქონლისა თუ ფულის მოპოვების ერთ-ერთი გზა ჟანგკესთან ჯადოქრობაა – ილეთები – ჩაიდინო ფოკუსი ან გაითამაშო სასწაული, იმისთვის, რომ რაღაც მიიღო, სწორედ ისე, როგორც ხშირად ჩვენს ქვეყანაში. შენზე და შენს გარემოზე ბატონობის ტოტალური ძალაუფლების ეს მუდმივი განხორციელება გხდის უხმოს, უმისამართოს, მიუსაფარს. ამ მიუსაფრობაში იბადება სწორედ სულიერი უსახლკარობა. სიღარიბე პოტენციური შესაძლებლობების დანაკარგია, რომელიც ადამიანის სულში სიცოცხლის და სიყვარულის მწვავე უკმარისობას წარმოშობს. ამ დანაკარგით გამოწვეული სიცოცხლის უკმარისობა არა იმის არქონაა, რაც ოდესღაც გქონდა, არამედ მთელი პოტენციალისა. ამ უბედურებას კი, სწორედ ისე, როგორც ჭეშმარიტებას, სჭირდება განსაკუთრებული ყურადღებით იყოს შესმენილი.

თუ ჩვენ, საზოგადოება ამ ნანგრევებში ერთმანეთს ვიპოვით, საჭიროა ან საბოლოო იმედგაცრუება – იმისთვის, რომ სამუდამოდ დავშორდეთ ერთმანეთს – ცვალებადი გარემოს ფონზე, რიტუალურად, უკანასკნელი ერთობლივი ცეკვით, როგორც ამას უზარმაზარი კაშხლის პეიზაჟთან მედდა აკეთებს; ან გმირობა –  იმისთვის, რომ ერთმანეთი გამოვიხსნათ – სიცოცხლის წინააღმდეგ ახალ რისკზე წასვლით, როგორც სიცოცხლისთვის საშიშ შრომაში მამაცად დაბრუნებაა. არსებობს ამ გმირობაზე წასვლის ერთადერთი გზა, რომელსაც ირჩევს მეშახტე, როცა დაკარგულ მეუღლეს პოულობს:

„არსებობს ბუნებრივი კავშირი უბედურებასა და სიმართლეს შორის, რადგან ორივე მათგანი მდუმარე მავედრებელია; ორივენი განწირულნი, სამარადისოდ მდუმარენი დარჩნენ ჩვენს წინაშე. ჭეშმარიტებას და უბედურებას სჭირდებათ, რომ ერთი და იმავე ყურადღებით იყვნენ შესმენილნი – სამართლიანობის სული და სიმართლის სული ერთი და იგივეა. სამართლიანობისა და სიმართლის სული სწორედ იმ სახის ყურადღებაა, რომელიც სუფთა სიყვარულია.“ [3]

პროექტი “სოციალურ-ეკონომიკურ უთანასწორობაზე კინოს მედიუმით” ხორციელდება ფრიდრიხ ებერტის ფონდის ფინანსური მხარდაჭერით. ტექსტში და ვიდეოში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შესაძლოა არ ემთხვეოდეს ფონდის შეხედულებებს.

[1] ტექსტი სიმღერიდან „გაქვთ ღვინის ბოთლები გასაყიდი?“, სუ რუი, 1983 წ.

[2] ჟაკ რანსიერი, ცნობილი ფრანგი მემარცხენე (მარქსისტი) ფილოსოფოსი და პოლიტიკური თეორეტიკოსი, ზემოთმოყვანილ ციტატას ასე ასრულებს:  „საბედნიეროდ, ჯერ კიდევ შესაძლებელია, გვქონდეს ნაკლებად აბსურდული და უფრო სამართლიანი სამყაროს იმედი“.

[3]  სიმონ ვეილი, პიროვნება და საკრალურობა, 1933. თარგმანი ი. ყოლბაიასი, 2018.